Wat is onderkoeling?
Onderkoeling is een verschijnsel dat iedere buitensporter kan overkomen. Te water raken is een duidelijke reden waarom iemand onderkoeld kan zijn, maar ook op het droge kan onderkoeling optreden. Het kan iedereen gebeuren die buiten actief is. Tijdens zwemmen, surfen, duiken, zeilen en roeien, zelfs tijdens vissen kan onderkoeling ontstaan, zeker wanneer men zich onvoldoende voorbereidt of de weersomstandigheden plotseling veranderen. Het grootste gevaar van onderkoeling is, dat het sluipend verloopt. Omdat weinig mensen van het gevaar van onderkoeling op de hoogte zijn raken deze mensen onnodig in een gevaarlijke situatie.
Wat gebeurt er eigenlijk als je onderkoeld raakt?
Ook al merken we dit niet, ieder mens verliest voortdurend warmte en maakt voortdurend warmte aan. Wanneer de warmteafgifte groter is dan de aanmaak, zal de lichaamstemperatuur dalen. Vooral bij veel wind en wanneer men nat is, zal afkoeling optreden. In water raakt je lichaam ongeveer 20 keer meer warmte kwijt dan in lucht en hoe kouder het water, hoe groter en sneller de afkoelingkans.
Zodra de lichaamstemperatuur beneden 35°C daalt spreekt men van onderkoeling.
In het eerste stadium van onderkoeling gaat het lichaam rillen en wordt men soms geagiteerd. Beide reacties zijn een methode van het lichaam om warmte op te wekken. In een volgend stadium wordt de patiënt suf en sloom, gaat hij slechter presteren en de coördinatie en het beoordelingsvermogen nemen af. Omdat de spraak verward kan raken, kun je de indruk krijgen dat de patiënt dronken is. De spieren kunnen verstijven waardoor nauwelijks kracht meer is in de armen en benen. Het wordt dan lastig een reddingmiddel te pakken of een lichtkogel af te schieten. Ook het zwemmen wordt na verloop van tijd onmogelijk. Beneden 32°C zal bewusteloosheid optreden en rond 28°C veroorzaakt de lage lichaamstemperatuur een spontane hartstilstand.
Toch zijn er onderkoelingslachtoffers bekend die tot ruim onder deze temperatuur zijn afgekoeld, zonder daarvan nadelige gevolgen te hebben ondervonden. Omdat bij onderkoeling de bloedvaten van de huid en spieren in armen en benen vernauwen, voelt de onderkoelde persoon koud aan en is er nauwelijks hartslag te voelen. Zo kan de indruk ontstaan, dat het slachtoffer is overleden. In sommige gevallen is dit echter niet zo! De dood kan pas met zekerheid in een ziekenhuis worden vastgesteld, en alleen als de patiënt eerst is opgewarmd.
Vandaar: niemand is dood tenzij warm en dood.
Hoe kun je onderkoeling voorkomen of beginnende onderkoeling stoppen?
Onderkoeling kan worden voorkomen door de juiste kledingkeuze, en de juiste uitrusting. Een isolatiedeken (van versterkt aluminiumfolie) is een noodzakelijk uitrustingsstuk, mits op de juiste wijze gebruikt. Dikke plastic vuilniszakken zijn echter ook al effectief.
In het water koel je vele malen sneller af dan buiten het water. Hoe meer je uit het water blijft, hoe beter het is. Reddingvlotten, reddingboeien of wrakhout kunnen je redding betekenen als je daardoor gedeeltelijk uit het water kunt blijven en niet hoeft te zwemmen. Anderzijds zal water in een reddingvlot de afkoeling versnellen.
Voorkom onderkoeling door :
- Voldoende warme kleding: wollen kleding als onderlaag met daaroverheen een wind- en water- dichte bovenlaag.
- Te zorgen voor goede ventilatie. Ook door transpireren koel je af: wanneer transpiratievocht niet weg kan, kan onderkoeling optreden.
- Op het water een goedgekeurd reddingvest te dragen.
- Te zorgen voor persoonlijke noodsignalen om de tijd in het water zo kort mogelijk te houden.
- Te letten op de eerste symptomen van onderkoeling: rillen, sufheid, verward spreken, stijfheid.
Overlevingskansen in water
Er is geen enkele wetmatigheid wat betreft de overlevingskansen in water. Onderstaande tabel is een zeer ruwe schatting. De werkelijke tijd hangt af van veel factoren zoals lichaamsbouw, hoeveelheid onderhuids vet, gebruik van alcohol of medicijnen, kleding, geslacht, windsnelheid, lichamelijke en geestelijke conditie.
Overlevingskansen in het water
| Watertemperatuur | Wetsuit | Gekleed | Zwemkleding |
| 0°C | 15 min | 9 min | 2 min |
| 5°C | 3 uur | 1 uur | 30 min |
| 10°C | 9 uur | 3 uur | 1 uur |
| 15°C | 12 uur | 5 uur | 2 uur |
| 20°C | 15 uur | 8 uur | 4 uur |
Raak je te water
Ga dan niet zwemmen, tenzij de kant zeer dichtbij is (minder dan 100 meter).
Blijf stilliggen en maak je zo klein mogelijk. Het contactoppervlak met het water is dan klein. Water stroomt langs een kleiner deel van de huid. Er kan zich tijdelijk een dun isolatielaagje van verwarmd water vormen tussen de kleding.
Raak niet in paniek en denk positief: de wil om te overleven redt levens.
Wat moet je doen als iemand onderkoeld is geraakt?
Laat direct alarmeren. Bel 112 en vertel erbij dat het om een onderkoelingslachtoffer gaat.
- Horizontaal verplaatsen
Een drenkeling die lang in het water heeft gelegen heeft een aantal bijzondere veranderingen in de bloedsomloop ondergaan door de voortdurende druk van het water op de onderste lichaamsdelen. Eenvoudig gezegd: er wordt gedurende enkele uren steeds meer vocht weggedrukt en eigenlijk is er sprake van een verstoord evenwicht in de bloedsomloop. Dit merk je pas op het moment dat je het slachtoffer uit het water haalt. Door de zwaartekracht en drukvermindering op de ledematen, verplaatst het resterende vocht van de romp zich naar de ledematen. Het toch al zwak functionerende hart zal deze verandering niet kunnen bijhouden en daardoor bezwijken. Door het slachtoffer horizontaal te verplaatsen wordt dit enigszins voorkomen.
Ook het vervoer op het land moet horizontaal geschieden. Bij voorkeur met het hoofd iets lager en de benen in de voortbewegingsrichting. - Reanimatie-ABC
Zodra een onderkoeld slachtoffer uit het water is gehaald, moeten gecontroleerd worden of er een vrije ademweg is en of het slachtoffer ademhaalt. Indien dit niet het geval is moet ook de aanwezigheid van bloedsomloop gecontroleerd worden. Wanneer ademhaling en/of circulatie ontbreken moet direct beademd of gereanimeerd worden. Bij ernstige onderkoeling kan dit moeizaam verlopen door spierstijfheid.
Ga door met reanimeren tot professionele hulpverleners dit overnemen. Geef de moed niet op. Een onderkoeld slachtoffer heeft veel minder zuurstof nodig dan iemand met een normale lichaamstemperatuur. Elk beetje bloed dat met
een reanimatie wordt rondgepompt kan redding betekenen. - Temperatuurisolatie
Een onderkoeld slachtoffer moet zo snel mogelijk tegen verder afkoeling worden afgeschermd. Indien mogelijk moeten de armen apart worden ingepakt omdat deze erg koud zijn en door rechtstreeks contact met de romp de lichaamstemperatuur verder kunnen doen dalen. Vergeet vooral niet het hoofd goed te beschermen. Door warmteafgifte via het hoofd kan ook na een redding nog veel warmte verloren gaan.
Niet doen!
Probeer een bewusteloos slachtoffer nooit iets te drinken te geven. Een aanspreekbaar slachtoffer mag wel warme, liefst goed gesuikerde, dranken innemen. Geef nooit alcoholische dranken. Alcohol verwijdt de bloedvaten en kan aanvankelijk daling van de temperatuur tot gevolg hebben.
Meer weten over veilig het water op?
Als u geïnteresseerd bent geraakt in het Zeevast-programma, bezoekt u dan eens de KNRM-website. U vindt er, behalve informatie over het werk van de KNRM, onder de button Zeevast allerlei informatie om verder te lezen, checklists om te downloaden, zoals een inventaris voor een EHBO-kist, een uitrustingslijst en een literatuurlijst. Er is ook een uitgebreide lijst met links over alle soorten watersport. Op de website www.knrm.nl vindt u heel veel informatie over Zeevast. Hier kunt u zich ook aanmelden als Redder aan de wal.
Een drenkeling die lang in het water heeft gelegen heeft een aantal bijzondere veranderingen in de bloedsomloop ondergaan door de voortdurende druk van het water op de onderste lichaamsdelen. Eenvoudig gezegd: er wordt gedurende enkele uren steeds meer vocht weggedrukt en eigenlijk is er sprake van een verstoord evenwicht in de bloedsomloop. Dit merk je pas op het moment dat je het slachtoffer uit het water haalt. Door de zwaartekracht en drukvermindering op de ledematen, verplaatst het resterende vocht van de romp zich naar de ledematen. Het toch al zwak functionerende hart zal deze verandering niet kunnen bijhouden en daardoor bezwijken. Door het slachtoffer horizontaal te verplaatsen wordt dit enigszins voorkomen. Ook het vervoer op het land moet horizontaal geschieden. Bij voorkeur met het hoofd iets lager en de benen in de voortbewegingsrichting.
Onderkoeling kan worden voorkomen door de juiste kledingkeuze, en de juiste uitrusting. Een isolatiedeken (van versterkt aluminiumfolie) is een noodzakelijk uitrustingsstuk, mits op de juiste wijze gebruikt. Dikke plastic vuilniszakken zijn echter ook al effectief. In het water koel je vele malen sneller af dan buiten het water. Hoe meer je uit het water blijft, hoe beter het is. Reddingvlotten, reddingboeien of wrakhout kunnen je redding betekenen als je daardoor gedeeltelijk uit het water kunt blijven en niet hoeft te zwemmen. Anderzijds zal water in een reddingvlot de afkoeling versnellen.
- Voldoende warme kleding: wollen kleding als onderlaag met daaroverheen een wind- en water- dichte bovenlaag.
- Te zorgen voor goede ventilatie. Ook door transpireren koel je af: wanneer transpiratievocht niet weg kan, kan onderkoeling optreden.
- Op het water een goedgekeurd reddingvest te dragen.
- Te zorgen voor persoonlijke noodsignalen om de tijd in het water zo kort mogelijk te houden.
- Te letten op de eerste symptomen van onderkoeling: rillen, sufheid, verward spreken, stijfheid.